Monety Wolnego Miasta Gdańsk z okresu międzywojennego

W okresie międzywojennym, dokładnie w latach 1923-1929 autonomiczne miasto-państwo Wolne Miasto Gdańsk emitowało własne monety obiegowe, które stanowiły pełnoprawny środek płatniczy.

Wolne Miasto Gdańsk powstało 15.11.1920 roku i zajmowało obszar 1893 km2. Liczba ludności wynosiła 366 tysięcy, z czego tylko 10% to ludność narodowości polskiej. Do 1923 roku w mieście-państwie występowała duża inflacja a obowiązującą walutą była marka niemiecka. 

W 1920 roku, z powodu wysokiej inflacji i braku pieniądza w obiegu,  pojawił się pieniądz zastępczy, emitowany przez różne instytucje i przedsiębiorstwa. Były to 10-fenigówki wykonane z cyny. Pieniądz ten nie stanowił jednak nigdy oficjalnego środka płatniczego, uznanego przez Wolne Miasto Gdańsk.

W 1923 roku, po uporaniu się z inflacją, Sejm i Senat Wolnego Miasta Gdańska ustanowiły własną walutę. Ustalono bicie monet niklowych, brązowych, srebrnych i złotych.Za podstawę  przyjętą angielską stopę menniczą i wprowadzono walutę 1 guldena dzielonego na 100 fenigów odpowiadającego 1/25 funta angielskiego. Ustalono także, że nowe monety będą posiadały napisy niemieckojęzyczne ze względu na przeważającą liczebność narodowości niemieckiej w mieście. Jeszcze w 1923 r. wybito monety 1-, 2-, 5-, 10 -fenigowe oraz 1/2, 1, 2, 5, 25 guldenowe. Wszystkie monety zostały zaprojektowane  przez mennicę w Berlinie a ich projektantem był  Fryderyk Fischer. Niektóre z monety bite były w Utrechcie w Holandii. 19.10.1923 roku powołano do życia Gdańską Kasę Centralną (Danziger Zentralkasse AG), która była pierwszym emitentem nowych pieniędzy Wolnego Miasta Gdańsk. 18.12.1923 roku do obiegu weszły pierwsze monety Wolnego Miasta Gdańsk.

Kolejne monety o nominałach 1 i 2 fenigi weszły do obiegu w 1926 roku, 1 / 2 guldena i 5 guldenów w roku 1927, pfenigów w 1929 roku oraz 1 fenig w roku 1929 i 1930. Ponadto w 1930 roku wybito również złotą monetę 25 guldenów projektu Reinhard’a Kullrich’a. W roku 1931 nastąpiła dewaluacja funta angielskiego, co było jednoznaczne z utratą ważności gdańskiej ordynacji menniczej. W związku z tym Senat Gdański zarządził nową, drugą, ordynację z grudnia 1931 i lipca 1932, zakładającą że 1 gulden będzie odpowiadał 0,292895g czystego złota. Monety srebrne 1/2 guldena i 1 gulden zastąpiono w 1932 roku monetami niklowymi. Obniżono również zawartość srebra w monetach o wyższych nominałach: 2, 5 i 10 guldenów z próby Ag750/1000 do próby Ag500/1000. Projektantem nowej serii monety był Eryk Volmar, natomiast emitentem Bank Gdański. W 1932 roku ukazały się monety 5 i 10 fenigów oraz 1 / 2, 1, 2, 5 guldenów w różnych odmianach. Trzecią ordynację menniczą zarządzono w 1935 roku. Ordynacja ta zakładała wycofanie z obiegu wszystkich monet kruszcowych, w tym 25 guldenowych złotych, które jednak nigdy nie trafiły do obiegu. Zakładała ona również obniżenie wartości kruszcu przypadającego na 1 guldena na 0,1687923g czystego złota. W tym samym roku ukazały się monety 5 oraz po raz pierwszy 10 guldenów wykonane z niklu. W roku 1937 ukazały się jeszcze monety 1 i 2 fenigi bite w brązie. W roku 1939 po agresji Hitlerowskich Niemiec na Polskę 1 września Wolne Miasto Gdańsk zostało anektowane i włączone w skład terytorium III Rzeszy. Albert Foster wydał dekret likwidujący Bank Gdański a nową obowiązującą walutą została marka niemiecka.

Ciekawostką jest, że monety 25 guldenów z 1923 i 1930 roku wykonane ze złota nigdy nie trafiły do obiegu. Były one trzymane w sejfach Banku Gdańskiego jako część podkładu złota dla emisji banknotów. Wiele źródeł podaje również, że monetę 25 guldenów z 1923 roku wybito w nakładzie 1000 sztuk w tym 200 z nich stemplem lustrzanym. Jednak nie był to stempel lustrzany znany z dzisiejszych monet, ponieważ w tamtym okresie nie istniała odpowiednia technologia pozwalająca na bicie „lustrzanek”. Tzw. lustrzanki z okresu międzywojennego to po prostu technika polerowania monet bitych tradycyjnym stemplem, której efekty przypominają bicie stemplem lustrzanym.